Przedświąteczne zakupy - Widok Kamieńca Podolskiego z lotu ptaka
„Do nieba leci Mały Rycerz Wybuchem rozerwany w strzępy W Rzeczypospolitej granice Tureckie kładą się zastępy […]” – „Pan Wołodyjowski”, J. Kaczmarski, 27.10.1989
Kolejnym, zakupionym przez Muzeum zabytkiem nawiązującym, tak jak w przypadku „Planu oblężenia twierdzy brzeskiej w 1807 r.”, do tematu bitew i oblężeń, jest „Widok Kamieńca Podolskiego z lotu ptaka”. Kamieniec Podolski był w XVII w. bogatym, wielokulturowym miastem, zamieszkałym przez Polaków, Rusinów oraz Ormian. Ze względu na swoje położenie na południowo-wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej był również silnie ufortyfikowaną twierdzą. Kolorowany miedzioryt przedstawia twierdzę, po oblężeniu tureckim z 1672 r. Jak warto zaznaczyć twierdza wówczas upadła i pozostawała pod władaniem tureckim do 1699 r. Rycinę z 1691 r. wydał w Paryżu Nicolas de Fer – francuski kartograf, rytownik i wydawca publikujący atlasy, plany i mapy związane z Francją i jej strefami wpływów. Widok wzorowany jest na wcześniejszym, pierwszym drukowanym, planie Kamieńca Podolskiego autorstwa Cypriana Tomaszewicza. Dzieło de Fera stanowi jego lustrzane odbicie. Plan przedstawia twierdzę w Kamieńcu Podolskim, która obejmowała zamknięte w meandrze rzeki Smotrycz Stare Miasto, wzniesiony nad przesmykiem most Turecki, broniące go dwa forty – Stary i Nowy Zamek oraz dwie bramy: Lacką i Ruską. Jest to oczywiście zakup z zaprzyjaźnionego Antykwariatu Wu-eL, a obiekt zasili zbiory Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów #DoBrzeguNaKresy.
Plan Kamieńca Podolskiego autorstwa Cypriana Tomaszewicza, źródło: Biblioteka Narodowa, sygnatura: G.61662
„Widok Kamieńca Podolskiego z lotu ptaka" zakupiony przez Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Na wiosnę 1672 roku wojska sułtana Mehmeta IV ruszyły na Rzeczpospolitą. Jednym z ich pierwszych celów był Kamieniec Podolski. Twierdza, zwana „bramą do Polski” i „miastem niezwyciężonym” miała strategiczne znaczenie. Niestety, była ona kompletnie nieprzygotowana do obrony. Zwoływany dwukrotnie sejm nie uchwalił podatków dla zaciągnięcia wojska, więc ciężar obrony spoczywał na pospolitym ruszeniu. Szlachta nie spieszyła się z podjęciem działań, tracąc czas na sporach i kłótniach. Wojska zawodowego było mało, a skarb królewski świecił pustkami.
W 1672 roku załoga Kamieńca Podolskiego liczyła zaledwie ok. 1100 żołnierzy (z czego 200 stanowiło stałą załogę twierdzy) oraz ok. 500 mieszczan. Dodatkowo załogę wzmocniło nieco szlachty z pospolitego ruszenia i okolicznych chłopów. Łącznie było to ok. 2000 osób. Fortecą dowodził Mikołaj Potocki, starosta podolski, wspomagany przez radę wojenną, do której należał m. in. stolnik przemyski, pułkownik Jerzy Wołodyjowski.
Naprzeciwko obrońcom stanęła armia turecka składająca się z ok. 120 000 ludzi pod wodzą sułtana Mehmeta IV. Oblężeniem kierował znakomity specjalista Ahmed Köprülü.
Anonimowy miedzioryt niemiecki (?), powstały zapewne niedługo po sierpniu 1672 r. i pochodzący z bliżej nieokreślonego starego druku, przedstawia rozległy widok oblężenia twierdzy kamienieckiej, usytuowanej w głębi kompozycji na wysokiej, stromej skale. fot. domena publiczna, Biblioteka Narodowa
12 sierpnia pod twierdzą pojawiły się pierwsze oddziały jazdy tatarskiej oraz tureckiej. Zostały one ostrzelane ogniem artylerii fortecznej i zmuszone do odstąpienia. 14 sierpnia pod Kamieniec przybyły główne siły sułtana. Turcy rozpoczęli drążyć wokół miasta głębokie rowy i aprosza. Według opinii Jana Sobieskiego, hetmana wielkiego koronnego, Turcy „szturmów żadnych nie przypuszczali, ale regularissime [najbardziej regularnie] pośli aproszami [przykopy, rowy] do Nowego Zamku”. Dodatkowo ostrzał artyleryjski paraliżował obrońców. Wojskom tureckim, za pomocą podkopów, udało się zdobyć Nowy Zamek i wysadzić bramę Starego Zamku. Mimo to kilkakrotne szturmy na bramy miejskie zostały odparte.
Pomimo heroicznej walki Polacy musieli się poddać. Decyzję o kapitulacji Kamieńca Podolskiego podjęto 26 sierpnia, a 30 sierpnia 1672 roku obrońcy opuścili twierdzę. W trakcie gdy trwały jeszcze pertraktacje, zdesperowany major artylerii Hejking podpalił ok. 200 beczek prochu w wieży zamkowej, wysadzając w powietrze fortecę z wszystkimi jej obrońcami (razem z ok. 800 ludźmi). Zginął wtedy „Hektor Kamieniecki” – pułkownik Jerzy Wołodyjowski. To na nim swą postać Michała Wołodyjowskiego wzorował Henryk Sienkiewicz.
Armia sułtana otworzyła sobie drogę na terytoria Rzeczypospolitej. Na mocy traktatu w Buczaczu z 18 października 1672r. Polacy oddali Turcji część Ukrainy oraz Podole razem z Kamieńcem.
Klęska obrony Kamieńca Podolskiego zmobilizowała społeczeństwo polskie do zjednoczenia w obliczy zagrożenia tureckiego. Stworzono armię, której dowódcą został hetman Jan Sobieski. W listopadzie 1673 roku Sobieski pokonał Turków w bitwie pod Chocimiem, jednak Kamieniec Podolski powrócił do Rzeczypospolitej dopiero w 1699 roku, nie zdobyty, lecz przekazany po podpisaniu pokoju w Karłowicach, który ostatecznie zakończył wojny Polski z Turcją.
